Elektrolytisch ontroesten

Elektrolyse
Als er elektriciteit geleidt wordt door een zout-, zuur- of alkalioplossing, ontstaat er elektrolyse. Dat wil zeggen dat er een chemische verandering plaatsvindt met bepaalde reacties in de oplossing bij de elektroden. De ontladingsreacties bij de elektroden zijn chemische reacties, hierdoor ondergaan de ionen veranderingen. Bij elke elektrode zijn verschillende reacties. Het verschil van de ontladingsprocessen bij de anode en de kathode is dat bij de anode elektronen afgegeven worden en bij de kathode elektronen opgenomen worden. Van dit principe kun je gebruik maken om ijzer te ontroesten door middel van elektrolyse.

Ontroesten
Roest is het product van een oxidatie reactie. "Elke reactie heeft een gelijke en tegenovergestelde reactie" (Isaac Newton), en daar gaan we nu gebruik van maken. Wanneer je geen mechanische bewerking van je voorwerp wil zoals schuren, stralen, borstelen, etc. dan is elektrolytisch te ontroesten een hele goede optie. Het resultaat is dat alle roest verdwenen is het voorwerp bedekt is met een dun zwart laagje.

Anyway, electrolyse is dus twee electroden in een bak met water en een gelijkstroom erdoorheen jagen. De electrode die we anode noemen is verbonden met de + van de stroombron. De kathode is dus verbonden met de -. Van de scheikundelessen op school weten we nog dat bij de anode zuurstof opborrelt omdat er een oxidatieproces plaatsvindt. De hiervoor benodigde electronen komen bij de cathode vandaan. De reductie van het water bij de cathode doet waterstofgas opborrelen. De onttrekking van zuurstof zou je eigenlijk van toepassing willen zijn op het verroeste voorwerp. Dat kan dus heel eenvoudig door het als kathode te gebruiken. De consequentie is dus ook dat de anode een stuk ijzer moet zijn dat we moeten opofferen. Hiermee is dus duidelijk hoe de opstelling moet zijn.

Praktisch

Voeding
Om een stroom te laten lopen door het water hebben we een spanning nodig van bij voorkeur minimaal 12 volt. Uiteraard moet de voeding gezien het principe een gelijkstroomvoeding zijn. Je kunt daarvoor een accu nemen, of een andere gelijkstroom voeding. Let wel op het vermogen van de voeding! Ikzelf gebruik een voeding van 24 volt en 10 ampere. Deze voeding is zeer eenvoudig, een forse transformator waar 2x 12 volt afgetakt wordt en verbonden met twee diodebruggen en twee condensators. Vanwege het vermogen zijn deze fors uitgevoerd, de diodebruggen zijn van koellichamen voorzien en gemonteerd op een koelblok.

Bad
Voor het bad is iedere plastic of glazen bak geschikt. Kies een vorm waar het werkstuk in past. Het bad wordt gevuld met water waaraan soda wordt toegevoegd. Water op zich geleidt namelijk onvoldoende om een behoorlijke stroom te laten lopen. Deze geleidende vloeistof heet elektroliet. De gebruikte soda is in de supermarkt verkrijgbaar in zakjes van het merk Driehoek. Let wel op dat je schoonmaak soda gebruikt en geen ontstopper (caustic soda) of iets dergelijks! De oplossing komt niet zo heel nauw, ik begin met 3 eetlepels soda per liter. Je kunt de oplossing altijd achteraf nog sterker of zwakker maken.

Ontroesten
In het bad plaats je een stuk ijzer dat je op wilt offeren. Dat kan van alles zijn, als het maar ijzer is. Hoe meer oppervlak hoe handiger. Betonijzer is handig en spotgoedkoop. Zelf gebruik ik het blad van een oude spade. Hieraan zit een stuk koperdraad gebout dat verbonden is met de + van de voeding.

Het te ontroesten voorwerp maak je aan de min van de voeding vast en plaats je ergens in het bad. Zorg ervoor dat het de anode niet raakt want dat betekent kortsluiting! Je kunt allerlei stukjes plastic en dergelijke gebruiken als afstandhouder. Zorg voor goed electrisch contact.

Het is handig om veel gebruik te maken van krokodilklemmen. Een bosje testdraden met klemmetjes is erg goedkoop en reuze handig. Je kunt zo de schakeling (groot woord) ad hoc opbouwen en wijzigen. In mijn opstelling heb ik een 10A autozekering opgenomen, ook door middel van deze klemmetjes. Verder is het handig een amperemeter ertussen op te nemen. Aan de hand hiervan kan ik het elektroliet finetunen zodat er een stroom van ca. 3A loopt.

Als alles in place is, begint het proces meteen. Dit is goed te zien aan het bruisen van de electroden. De anode geeft wat grotere bellen dat de kathode. Meet als je kan de stroomsterkte. Bij een lage stroom meer soda toevoegen of controleer het electrisch contact van de electroden.

Verder is het een kwestie van wachten. Het proces is klaar als alle roest op het voorwerp is omgezet in egaal zwart hematiet. Wanneer je dit oppoetst ontstaat een donkergrijs uiterlijk. Meestal laat ik het een nachtje staan.

De sodaoplossing is niet milieubelastend en kan eenvoudig weggekieperd worden. Door gebruik wordt het bruin van de roestdeeltjes die van de elektroden loslaten. Je kunt er ook gewoon met je handen in zitten. Je kunt zelfs het ontroeste voorwerp in het bad bewaren totdat je er verder iets mee gaat doen, het zal namelijk niet roesten.

Overigens wordt niet alle roest omgezet, de roest die niet wordt omgezet, wordt losgemaakt zodat die makkelijk te verwijderen is. Bij ernstig doorgeroeste voorwerpen kun je het proces versnellen door het af en toe schoon te krabben om de roestbladders te verwijderen. Als het voorwerp geverfd is of voorzien van een andere coating of vervuiling dan zal dit er gewoon af vallen.

Veiligheid

Zo eenvoudig als ik bovenstaande beschreven heb, zo eenvoudig is het in de praktijk echt. Maar... er kan veel misgaan. En bovendien is een pagina over dit onderwerp niet compleet zonder een rits waarschuwingen.

Electriciteit en vocht is een potentieel gevaarlijke combinatie. Neem de nodige voorzorgsmaatregelen in acht.

Omdat beide electroden van ijzer zijn is kortsluiting snel gemaakt. Zorg voor zekeringen en schakel pas in als alles nog een keer gecontroleerd is.

Tijdens electrolyse ontstaat waterstofgas en zuurstofgas. Vermijd inademing van deze gassen, ventileer goed!

Waterstofgas en zuurstofgas samen worden niet voor niets knalgas genoemd. Dit is een explosief mengsel dus ventileer goed! En niet met een peuk in je mond boven de bak hangen!

Vermijd vonken in de buurt van het gas. Zorg dat de elektroden stevig contact maken en dus geen vonken kunnen laten ontstaan. Schakelaars vonken meestal ook.

Gebruik nooit RVS als anode. Dat lijkt wel lekker schoon te blijven maar door de electrolyse komen er chromaten in de elektroliet. Dit geeft ernstige gezondheids- en milieubezwaren. Een gele verkleuring van de elektroliet duidt op de aanwezigheid van chromaten.

Let op dat je de juiste soda (natriumcarbonaat) gebruikt: zakje schoonmaak soda van Driehoek. De verkeerde, Caustic soda (gootsteen ontstopper) is natronloog en zet je huid om in zeep.

Het gebruik van keukenzout om de geleiding van water te bevorderen ligt voor de hand maar betekent dat er naast waterstof en zuurstof ook nog chloorgas vrijkomt bij het proces. Afrader dus.